Ընդհանրապես ենթադրվում է, որ ԱԱՀ-ի բեռն ընկնում է վերջնական սպառողի վրա, թեև հարկը գանձվում է արտադրա-բաշխման շղթայի յուրաքանչյուր փուլում։ ԱԱՀ-ն հիմնված է ոչ թե եկամտի, այլ սպառման վրա և հավասարապես գանձվում է յուրաքանչյուր գնման համար:
Մինչ բիզնեսները ԱԱՀ են վճարում հարկային և մաքսային մարմիններին, իրական արժեքը արդեն վճարվել է հաճախորդի կողմից՝ գնված ապրանքների կամ ծառայությունների գնով: Որպես այդպիսին, ԱԱՀ-ն անուղղակի հարկ է, թեև ձեռնարկությունները պատասխանատու են այն ամբողջությամբ հայտարարագրելու պետական մարմիններին։
Համաձայն ՊԵԿ-ի կողմից հրապարակված 1000 խոշոր հարկ վճարողների կողմից 2022թ. հունվար-սեպտեմբեր ամիսների ընթացքում վճարված հարկերի մեծությունների ցանկի՝ ԱԱՀ վճարող չորս խոշորագույն ընկերություններն են՝
Գազպրոմ Արմենիա - 37,060,397 հազ․ դրամ
Սի Փի Էս Էներջի Գրուպ - 8,723,602 հազ․ դրամ
Ֆլեշ - 7,988,074 հազ․ դրամ
Ալեքս Էնդ Հոլդինգ - 7,377,014 հազ․ դրամ
Ընդհանուր առմամբ 2022թ․-ի առաջին 9 ամիսների ընթացքում պետական բյուջե է վճարվել 439,164,741 հազ․ դրամի ԱԱՀ։
Ի՞նչ է ԱԱՀ-ն և ինչպե”ս է այն առաջացել
ԱԱՀ-ն անուղղակի հարկ է, որը, համաձայն Հարկային օրենսգրքի, վճարվում (գանձվում) է պետական բյուջե` ապրանքների ներմուծման, Հայաստանի Հանրապետության տարածքում դրանց արտադրության ու շրջանառության, ինչպես նաև ծառայությունների մատուցման բոլոր փուլերում:
Ավելացված արժեքի հարկն ապրանքների և ծառայությունների սպառման հարկ է, որը գանձվում է մատակարարման շղթայի յուրաքանչյուր փուլում, որտեղ ավելացվում է արժեքը՝ սկզբնական արտադրությունից մինչև վաճառքի կետ: Օգտագործողի կողմից վճարվող ԱԱՀ-ի չափը հիմնված է ապրանքի արժեքի վրա՝ հանած արտադրանքի նյութերի ծախսերը, որոնք արդեն հարկվել են նախորդ փուլում:
ԱԱՀ-ն համեմատաբար նոր հարկ է։ Այն 20-րդ դարի սկզբին նախագծվել է երկու գործարարների կողմից՝ ինքնուրույն։ Գերմանացի գործարար Վիլհելմ Ֆոն Սիմենսի համար ԱԱՀ-ն միջոց էր լուծելու խնդիրները, որոնք առաջացել էին համախառն շրջանառության հարկերի և վաճառքի հարկերի ներդրման ժամանակ: Ամերիկացի Թոմաս Ս. Ադամսի համար ԱԱՀ-ն կորպորատիվ եկամտահարկի ավելի լավ տարբերակ էր:
1954 թվականին Ֆրանսիան դարձավ առաջին երկիրը, որն ընդունեց ԱԱՀ-ն մեծ մասշտաբով։ Այն բանից հետո, երբ 1968 թվականին Արևմտյան Գերմանիան ընդունեց ԱԱՀ-ն, արևմտաեվրոպական այլ երկրներից շատերը հետևեցին այդ օրինակին՝ հիմնականում հարկային համակարգերը ներդաշնակեցնելու ցանկության հետևանքով: Իսկ այժմ ավելի քան 160 երկիր օգտվում է ԱԱՀ համակարգից։ Այն առավել հաճախ հանդիպում է Եվրոպական Միությունում (ԵՄ):
ԱԱՀ-ի հաշվարկը
ԱԱՀ-ն հաշվարկվում է ապրանքների վաճառքի, աշխատանքների կատարման և ծառայությունների մատուցման յուրաքանչյուր գործարքից, որից հաշվանցվում է այդ ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների ձեռքբերման գնի մեջ եղած, ինչպես նաև ներմուծման համար վճարված ԱԱՀ-ի գումարները:
Այդ հաշվարկը հետևյալն է. հաշվետու ժամանակաշրջանում (դա ամիսն է) ապրանքների մատակարարման կամ աշխատանքների կատարման կամ ծառայությունների մատուցման բոլոր գործարքներից հաշվարկվում է ամբողջ ԱԱՀ-ն (1), հաշվետու ժամանակաշրջանում (դա ամիսն է) հաշվարկվում է ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների ձեռքբերման կամ ներմուծման բոլոր գործարքների հարկային հաշիվներում (մաքսային կամ հարկային հայտարարագրերում) առանձնացված ամբողջ ԱԱՀ-ն (2), և (1)-ից հանվում է (2)-ը։ Արդյունքում ստացվում է ԱԱՀ-ի այն գումարը, որը պետք է վճարել բյուջե:
Որոշ դեպքերում արդյունքը կարող է լինել բացասական, առաջանում է փոխհատուցման ենթակա գումար, որը մարվում է հաջորդ հաշվետու ժամանակաշրջաններում ապրանքների մատակարարման կամ աշխատանքների կատարման կամ ծառայությունների մատուցման գործարքներից հաշվարկված ԱԱՀ-ի հաշվին:
ԱԱՀ-ն գանձվում է ապրանքի արտադրության, բաշխման և վաճառքի գործընթացի յուրաքանչյուր կետի համախառն մարժայի վրա: Հարկը հաշվարկվում և գանձվում է յուրաքանչյուր փուլում: Սա տարբերվում է վաճառքի հարկային համակարգից, որտեղ հարկը գնահատվում և վճարվում է միայն սպառողի կողմից մատակարարման շղթայի ամենավերջում:
Օրինակ՝
1) Sweets անունով կոնֆետը արտադրվում և վաճառվում է երևակայական Anwa երկրում: Anwa-ն ունի 10% ԱԱՀ:
Ահա, թե ինչպես կաշխատի ԱԱՀ-ն.
Dulce-ի արտադրողը հումքը գնում է 2 դոլարով, գումարած 20 ցենտ ԱԱՀ, որը վճարվում է Anwa-ի կառավարությանը, ընդհանուր 2,20 դոլար գնով:
Այնուհետև արտադրողը Sweets-ը վաճառում է մանրածախ վաճառողին 5 դոլարով, գումարած 50 ցենտ ԱԱՀ, ընդհանուր 5,50 դոլարով: Արտադրողը Anwa-ին տրամադրում է ընդամենը 30 ցենտ, որն այս պահին ընդհանուր ԱԱՀ-ն է (50)՝ հանած հումքի մատակարարի կողմից գանձված նախնական ԱԱՀ-ն (20): Նկատի ունեցեք, որ 30 ցենտը նույնպես հավասար է արտադրողի $3 (5,50-2,20) համախառն մարժայի 10%-ին:
Վերջապես, մանրածախ վաճառողը Sweets-ը վաճառում է սպառողներին 10 դոլարով, գումարած 1 դոլար ԱԱՀ, ընդհանուր 11 դոլարով: Մանրածախ վաճառողը Anwa-ին տրամադրում է 50 ցենտ, որն այս պահին ընդհանուր ԱԱՀ-ն է (1 դոլար), հանած արտադրողի կողմից գանձված նախկին 50 ցենտ ԱԱՀ-ն: 50 ցենտը նաև ներկայացնում է Sweets-ում մանրածախ վաճառողի համախառն մարժայի 10%-ը:
Ավելի մասշտաբային գործարքների դեպքում նպատակահարմար է դիմել փորձառու մասնագետներին և խուսափել տուգանքներից։
Ո՞վքեր են ԱԱՀ վճարողները
Ցանկացած կազմակերպություն, անհատ ձեռնարկատեր և նոտար (բացառությամբ պետական մարմինների, համայնքային կառավարչական հիմնարկների և Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի, ովքեր ԱԱՀ վճարող են համարվում կամավորության սկզբունքով հայտ ներկայացնելու դեպքում), որի կողմից նախորդ օրացուցային տարում իրականացրած գործարքների հարկվող շրջանառությունը գերազանցում է 115 միլիոն դրամը համարվում է ԱԱՀ վճարող:
ԱԱՀ- դաշտում կարող է հայտնվել նաև, եթե ընթացիկ տարում որևէ պահի դրությամբ իրականացրած գործարքների հարկվող շրջանառությունը գերազանցում է ԱԱՀ-ի շեմը: Այս դեպքում ԱԱՀ հաշվարկվում է ԱԱՀ-ի շեմը գերազանցած մասի համար:
Անհատ ձեռնարկատեր և նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձինք չեն համարվում ԱԱՀ վճարողներ, սակայն եթե նրանք Հայաստանի Հանրապետության տարածք են ներմուծում ապրանքներ ձեռնարկատիրական գործունեության նպատակով, ապա պարտավոր են օրենսգրքով սահմանված կարգով պետական բյուջե վճարել այդ գործառնություններից առաջացող ԱԱՀ-ի գումարները:
ԱԱՀ-ից ազատված ԱԱՀ-ով չհարկվող գործարքները
Ավելացված արժեքի հարկով չեն հարկվում`
ԱԱՀ վճարող համարվող կազմակերպությունների և անհատ ձեռնարկատերերի կողմից ներմուծվող՝ օրենքով հաստատված ցանկում ընդգրկված այն ապրանքները, որոնք ենթակա չեն ակցիզային հարկով հարկման
ԱԱՀ-ից ազատում նշանակում է, որ այդ ապրանքների վաճառքի կամ աշխատանքների կատարման կամ ծառայությունների մատուցման գործարքների համար ԱԱՀ չի հաշվարկվում և չի գանձվում, սակայն այդ ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների ձեռքբերման գնի մեջ եղած ԱԱՀ-ի գումարները չեն կարող հաշվանցվել ԱԱՀ-ից ազատվում են, մասնավորապես.
հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների, մանկապատանեկան ստեղծագործական և գեղագիտական կենտրոնների, երաժշտական, նկարչական, արվեստի և գեղարվեստի ուսումնական հաստատությունների, մարզադպրոցների, արհեստագործական ուսումնարանների, որակավորման և վերաորակավորման, միջնակարգ մասնագիտական և բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների կողմից ուսուցման ծառայությունների մատուցումը,
դպրոցական գրերի և նոտայի տետրերի, նկարչական ալբոմների, մանկական և դպրոցական գրականության, դպրոցական ուսումնական հրատարակությունների, բուհերի, մասնագիտացված գիտական կազմակերպությունների, Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի հրատարակած գիտական և ուսումնական հրատարակությունների օտարումը,
գիտահետազոտական աշխատանքների կատարումը,
նախադպրոցական հիմնարկներում երեխաներին պահելու, տուն-ինտերնատներում, մանկատներում, արատներ ունեցող երեխաներ կամ հաշմանդամներ խնամող հաստատություններում, ծերանոցներում գտնվող անձանց խնամքի հետ կապված ծառայությունների մատուցումը,
թերթերի և ամսագրերի օտարումը,
թաղման բյուրոների, գերեզմանատների, ինչպես նաև մահվան և հուղարկավորության հետ կապված ծիսական բնույթի այլ աշխատանքների կատարումը, ծառայությունների մատուցումը և համապատասխան պարագաների օտարումը,
կրոնական ծիսակատարությունների կազմակերպման ծառայությունների մատուցումը, կրոնական կազմակերպություններին կրոնական պարագաների օտարումը, ինչպես նաև կրոնական կազմակերպությունների կողմից այդ պարագաների օտարումը.
ապահովագրական և վերաապահովագրական ծառայությունների մատուցումը,
կենսաթոշակային ապահովման ծառայությունների մատուցումը,
բանկերի, արժեթղթերի շուկայի մասնագիտացված մասնակիցների, վճարահաշվարկային կազմակերպությունների, վարկային կազմակերպությունների կողմից իրականացվող ֆինանսական որոշակի գործառնությունները և ծառայությունները,
պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագաների, բժշկական տեխնիկայի և բժշկական նշանակության ապրանքների օտարումը, բժշկական օգնության և սպասարկման ծառայությունների մատուցումը,
սուբսիդիաների, սուբվենցիաների և դրամաշնորհային ծրագրերի շրջանակներում իրականացվող` ապրանքի մատակարարումը, աշխատանքի կատարումը և (կամ) ծառայության մատուցումը, եթե նշված ծրագրերն արժանացել են Կառավարության ձևավորած մասնագիտական հանձնաժողովի դրական եզրակացությանը,
հասարակական, բարեգործական և կրոնական կազմակերպությունների կողմից ապրանքների անհատույց մատակարարումը, աշխատանքների անհատույց կատարումը և (կամ) ծառայությունների անհատույց մատուցումը,
Կառավարության սահմանած ցանկում նշված թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի օտարումը:
Հաճախ տրվող հարցերից են ԱԱՀ դաշտում գործելու և ԱԱՀ հաշվանցումների վերաբերյալ հնչող հարցերը, որոնց մասին ավելի մանրամասն տեղեկատվություն կարող եք ստանալ մեր մասնագետներից, ինչպես նաև ԱԱՀ-ի հաշվարկների և պետական բյուջե վճարումների վերաբերյալ բոլոր հարցերի պատասխանները։